MERKANTALİZM VE SANAYİ DEVRİMİ SÜRECİNDE OSMANLI DEVLETİ’NİN KONUMU

Abstract

Bu çalışmada; yüzyıllar boyunca ayakta kalmış olan Osmanlı Devleti’nin Merkantalizm ve Sanayi Devrimi karşısındaki konumu tartışılmıştır. Çalışmada öncelikle Avrupa’da bir döneme damgasını vurmuş önemli bir iktisadî doktrin olan merkantalizmin gelişimine yer verilmiştir. Bu bağlamda dış ticaret fazlası vererek altın ve gümüş gibi kıymetli maden rezervlerini arttırmaya yönelik bir politika anlayışı olarak Merkantalizm’in, Avrupalı devletlerin ticarete dayalı bir milli ekonomi hâline geldikleri süreçteki en önemli basamaklardan biri olduğu ortaya koyulmuştur. Akabinde ise Merkantalizm çağında ve sonrasında Osmanlı Devleti’nin ekonomik yapısı incelenmiştir. Bu anlamda Osmanlı ekonomisinin bu dönemde üç temel sacayağının olduğu görülmüştür. Bunlar iaşe(provizyonizm), gelenekçilik ve fiskalizmdir. İaşe piyasada bol miktarda mal bulunmasını ifade ederken, gelenekçilik Osmanlı Devleti’nin ekonomisinde ideal düzeni ve statükoyu koruma güdüsüdür. Fiskalizm ise kişilerden ziyade devlet hazinesinin zenginleşmesini amaçlamaktadır. Osmanlı Devleti’nin üç ilkesi çerçevesinde Merkantalizm’in zıddı sayılabilecek politikalar güttüğü ve bu bağlamda mal bolluğunu önemseyen, ithalatı teşvik edici ve ihracatı kısıtlayıcı bir tutum takındığı anlaşılmıştır. Çalışmada bu durumun nedenleri ve sonuçlarına dair değerlendirmelere yer verilmiştir. Son olarak ise Sanayi Devrimi’nin Osmanlı Devleti’ne etkileri ele alınmıştır.

In this study; the position of the Ottoman Empire, which survived for centuries, against Mercantilism and Industrial Revolution is discussed. For this purpose, first, the development of mercantilism, an important economic doctrine that had a significant impact on a period in Europe, is explained. In this context, it is revealed that Mercantilism, which forms the basis of capitalism, was one of the most important steps in the process in which European states became a national economy based on trade, as a policy understanding to increase the precious metal reserves such as gold and silver by giving foreign trade surplus. Subsequently, the economic structure of the Ottoman Empire in the age of mercantilism and afterwards is examined. Then, the economic structure of the Ottoman Empire in the age of mercantilism is examined. In this sense, it is seen that the Ottoman economy had three basic trivets in this period. These are: provisionism, traditionalism and fiscalism. While provisionism refers to the abundance of goods in the market, traditionalism is the motive to protect the ideal order and status quo in the economy of the Ottoman State. Fiscalism, on the other hand, aims to enrich the state treasury rather than individuals. It is understood that the Ottoman Empire pursued policies that could be considered as the opposite of Mercantilism within the framework of three principles, and, in this context, the empire had a policy that cared about the abundance of goods, encouraged imports and restricted exports. Evaluations on the reasons and consequences of this situation are also included in the study. Finally, the effects of the Industrial Revolution on the Ottoman Empire are discussed.